การนิเทศการศึกษาตามมโนทัศน์อิสลาม
Educational Supervision From Islamic Perspective
มุฮัมมัดอาดัม (เสรี) พวงมณี
การศึกษาเป็นกระบวนการพัฒนาเพื่อนำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงในตัวบุคคลไปสู่คุณลักษณะที่พึงประสงค์ กระบวนการดังกล่าวนี้เกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลา นับตั้งแต่มนุษย์ลืมตามาดูโลกจนกระทั่งเสียชีวิต มีทั้งรูปแบบที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ โดยผลผลิตที่ได้จะส่งผลกระทบเป็นลูกโซ่ จากตนเอง สู่ครอบครัว ชุมชน ประเทศ และโลก การที่สังคมหนึ่งๆ มีความเจริญและพัฒนา ประชาชนอยู่ดีมีสุข ย่อมสะท้อนถึงความสำเร็จในการจัดการศึกษาเพื่อผลิตพลเมืองที่มีคุณภาพ และเป็นสมาชิกที่ดีของสังคม (นิเลาะ แวอุเซ็ง, 2559 : 5) การศึกษาในอิสลามมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้การอบรม สั่งสอน และขัดเกลาให้ผู้เรียนมีคุณธรรมจริยธรรมที่ดีงาม สามารถดำรงตนอยู่ในครรลองของอิสลามโดยการนำสิ่งที่ได้เรียนรู้มาปฏิบัติจริงในชีวิตประจำวัน เกิดมรรคผลต่อตนเองและสังคม โดยมีเป้าหมายสุดท้ายคือ การบรรลุความสำเร็จในโลกนี้ โดยการเป็นผู้ศรัทธาที่สมบูรณ์ มีความรู้และทักษะในการดำรงชีวิตอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข และความสำเร็จในโลกหน้า โดยได้รับการตอบแทนด้วยสวรรค์ (นิเลาะ แวอุเซ็ง, 2559 : 127) ดังนั้นจึงเป็นอมานะฮฺ (ความรับผิดชอบ) ของผู้บริหารสถานศึกษาที่จะต้องให้ความสำคัญต่อการบริหารการศึกษา โดยเฉพาะอย่างยิ่งการบริหารงานวิชาการ ด้วยการนิเทศการศึกษาอย่างมีคุณภาพ เพราะในโลกหน้าเขาจะต้องได้รับพิพากษา ณ ศาลของอัลลอฮฺ ตะอาลา ดังปรากฎในคัมภีร์อัลกุรอานไว้ว่า
"ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ" (سورة التكاثر : 8)
ความว่า “แล้วในวันนั้นพวกเจ้าจะถูกสอบถามเกี่ยวกับความโปรดปรานที่ได้รับ (ในโลกดุนยา)”(ซูเราะฮฺอัตตะกาษุร : 8)
ท่านอับดุลลอฮฺ อิบนุ อุมัร ได้รายงานว่า ท่านนบีมุฮัมมัดได้กล่าวว่า
"أَلَاَ كُلُّكُمْ رَاعٍ ، وَكُلُّكُمْ مَسؤولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ ، ..." (متفق عليه)
ความว่า “พึงทราบเถิด พวกท่านทุกคนคือผู้รับผิดชอบ และพวกท่านทุกคนจะต้องถูกสอบถามเกี่ยวกับผู้อยู่ภายใต้การดูแลรับผิดชอบ ” (มุตตะฟะกุน อะลัยฮิ์)[1]
และท่านนบีมุฮัมมัด ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม ได้เตือนไว้ว่า
ความว่า “บ่าวคนใดก็ตามที่อัลลอฮฺได้มอบหน้าที่ให้เขาดูแลคนกลุ่มหนึ่ง เขาได้เสียชีวิตในสภาพที่ทุจริตต่อบุคคลเหล่านั้น แน่นอนอัลลอฮฺย่อมทรงหวงห้ามสวรรค์แก่เขา” (บุคอรีย์ : 7150 , และมุสลิม 142 นอกจากนี้ อิสลามยังส่งเสริมให้บริหารการศึกษาโดยมุ่งสู่การพัฒนาสถานศึกษาสู่ความเป็นเลิศอีกด้วย ท่านนบีมุฮัมมัด ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม ได้กล่าวว่า
"إِنّ اللَّهَ تَعَالى يُحِبُّ إِذَا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلاً أَنْ يُتْقِنَهُ" (أخرجه البيهقي).
ความว่า “แท้จริงอัลลอฮฺทรงรักเมื่อผู้หนึ่งจากพวกท่านปฏิบัติภารกิจใดๆ แล้วเขากระทำมันอย่างประณีต” (บัยฮะกีย์)
ความหมายของการนิเทศการศึกษา
ภาวิดา ธาราศรีสุทธิ (2556 : 89) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษา หมายถึง การที่ผู้นิเทศใช้ความพยายามด้วยเทคนิควิธีและกระบวนการต่างๆ ที่จะกระตุ้นยั่วยุ เร่งเร้า ให้ผู้รับการนิเทศได้ปรับปรุงและพัฒนาการปฏิบัติงานการจัดการเรียนการสอนให้เกิดคุณภาพสูงสุดด้วยความเต็มใจและภาคภูมิใจ วรรณพร สุขอนันต์ (2550 : 17) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษา เป็นกระบวนการพัฒนาคุณภาพการศึกษาอย่างต่อเนื่องและเป็นระบบ เพื่อให้เกิดความร่วมมือในการปฏิบัติงานร่วมกันในบรรยากาศแห่งความสัมพันธ์อันดีระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ เพื่อปรับปรุงคุณภาพการจัดการศึกษา ให้เกิดประสิทธิภาพและสัมฤทธิ์ผลสูงสุดแก่ผู้เรียน นูรีนา บือราเฮง (2552 : 15) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษา หมายถึง กระบวนการให้ความช่วยเหลือครูและบุคลกรทางการศึกษา ร่วมคิดร่วมทำ ร่วมแลกเปลี่ยนประสบการณ์ และร่วมแก้ไขปัญหาระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ ทั้งนี้ เพื่อนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพของผู้เรียนให้เป็นไปตามเป้าหมายของหลักสูตร สาย นพเทาว์ (2554 : 14) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษา เป็นส่วนหนึ่งของการบริหาร ซึ่งเป็นกระบวนการทำงานร่วมกันระหว่างผู้นิเทศ ครูผู้สอน ผู้บริหารบุคลากรทางการศึกษาอื่นๆ เพื่อกระตุ้น ยั่วยุท้าทายและส่งเสริมให้มีการปรับปรุงการจัดการเรียนการสอนให้มีประสิทธิภาพและทันสมัยอยู่เสมอ ทั้งนี้โดยมีเป้าหมายสูงสุดอยู่ที่คุณภาพการศึกษาตามที่กำหนดไว้ โสภณ ทองจิตร (2554 : 13) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษา หมายถึง การทำงานร่วมกันที่เป็นขั้นเป็นตอนของครูและบุคลากรทางการศึกษาในการพัฒนาปรับปรุงการจัดการเรียนการสอนของครูให้มีประสิทธิภาพสูงสุด ในอันจะส่งผลไปถึงคุณภาพของการจัดการศึกษา เพื่อให้เกิดผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนและส่งเสริมพัฒนาการด้านการเรียนรู้ของนักเรียนได้อย่างเต็มศักยภาพตามจุดมุ่งหมายที่ต้องการ สรุปได้ว่า การนิเทศการศึกษาเป็นกระบวนการในการปฏิบัติงานร่วมกันระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศที่จะช่วยเหลือให้คำแนะนำครูผู้รับการนิเทศและบุคลากรทางการศึกษาให้พัฒนาการเรียนการสอนและการปฏิบัติงานเพื่อให้เกิดความงอกงามทางวิชาชีพซึ่งจะส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพของผู้เรียนให้เป็นไปตามเป้าหมายของการศึกษา
การนิเทศการศึกษาตามมโนทัศน์อิสลาม
ในบริบทของการบริหารและการจัดการการศึกษาอิสลามนั้น การนิเทศการศึกษาถือเป็นเครื่องมือที่สำคัญของผู้บริหาร ต่อการพัฒนางานวิชาการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดการเรียนการสอนเพื่อให้มีคุณภาพ อันจะนำสถานศึกษาไปสู่ความเป็นเลิศ การนิเทศการศึกษาในอิสลามวางอยู่บนหลักการต่อไปนี้
- ตะฟักกุด (ติดตามสอดส่อง)
- ชูรอ (ประชุมปรึกษาหารือ)
- นะศีหะฮ์ (ตักเตือนกันอย่างกัลยาณมิตร)
- มุอาว่ะนะฮ์ (การร่วมมือกันในสิ่งที่เป็นความดี)
1. ตะฟักกุด (ติดตามสอดส่อง)
ตะฟักกุด (ติดตามสอดส่อง) เป็นเรื่องของการห่วงใยต่อสภาพความเป็นอยู่ คอยสอบถาม ติดตามสอดส่องผลการปฏิบัติงาน เพื่อให้ได้ข้อมูลสะท้อนกลับ และนำมาประเมินผลเพื่อให้การช่วยเหลือ ร่วมมือแก้ไขปัญหา การปรับปรุงหรือการพัฒนา ซึ่งถือเป็นหลักสำคัญประการหนึ่งในการบริหาร
หลักตะฟักกุดในอัลฮะดีษ เรื่องนี้ปรากฎอยู่ในวิถีปฏิบัติของท่านนบีมุฮัมมัด ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม ดังมีบันทึกฮะดีษไว้ว่า
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، افْتَقَدَ ثَابِتَ بْنَ قَيْسٍ ، فَقَالَ رَجُلٌ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، أَنَا أَعْلَمُ لَكَ عِلْمَهُ ، فَأَتَاهُ فَوَجَدَهُ جَالِسًا فِي بَيْتِهِ ، مُنَكِّسًا رَأْسَهُ ، فَقَالَ : مَا شَأْنُكَ ؟ فَقَالَ : شَرٌّ ، كَانَ يَرْفَعُ صَوْتَهُ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ ، وَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ ، فَأَتَى الرَّجُلُ فَأَخْبَرَهُ أَنَّهُ قَالَ كَذَا وَكَذَا ، فَقَالَ مُوسَى بْنُ أَنَسٍ : فَرَجَعَ المَرَّةَ الآخِرَةَ بِبِشَارَةٍ عَظِيمَةٍ ، فَقَالَ : اذْهَبْ إِلَيْهِ ، فَقُلْ لَهُ : إِنَّكَ لَسْتَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ ، وَلَكِنْ مِنْ أَهْلِ الجَنَّةِ (أخرجه البخاري وغيره).
ความว่า รายงานจากท่านอนัส อิบนุ มาลิก ร่อฏิยั่ลลอฮู่อันฮู่ แท้จริงท่านนบี ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม ได้ติดตามสอดส่องท่านษาบิต อิบนุ กอยซฺ ต่อมามีชายคนหนึ่งกล่าวว่า โอ้ท่านศาสนทูต ข้าพเจ้าขออาสาไปติดตามข่าวคราวของเขา ชายผู้นั้นจึงหาเขาและพบว่าเขานั่งอยู่ที่บ้านในสภาพนั่งก้มศีรษะอยู่ในบ้าน จึงถามเขาว่า “ท่านมีเรื่องอะไร?” เขาตอบว่า “เรื่องร้าย” เขาเคยพูดเสียงดังใส่ท่านนบี ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม การงานของเขาจึงสูญเปล่า เขาเป็นคนหนึ่งจากชาวนรก ชายคนนั้นจึงกลับมาหาท่านนบีและรายงานให้ท่านทราบว่า เขาพูดเช่นนั้นเช่นนี้ ท่านมูซา อิบนุ อนัส[2] ได้เล่าว่า ชายคนดังกล่าวจึงได้ไปหาเขาอีกครั้งหนึ่งพร้อมด้วยข่าวดีอันยิ่งใหญ่ ข่าวดีนั้นคือ ท่านนบีได้สั่งแก่ชายผู้นั้นว่า ท่านจงไปหาเขาและจงบอกแก่เขาว่า “แท้จริงท่านมิใช่เป็นคนหนึ่งจากชาวนรก แต่ทว่าท่านเป็นคนหนึ่งจากบรรดาชาวสวรรค์” (บันทึกโดยบุคอรีย์และท่านอื่นๆ)[3]
รายงานจากท่านอบีฮุรอยเราะฮฺ ร่อฏิยั่ลลอฮู่อันฮู่ แท้จริงสตรีผิวดำนางหนึ่งเคยกวาดมัสยิดอยู่เป็นประจำ ท่านนบีได้ติดตามสอดส่องนางและได้สอบถามเกี่ยวกับตัวนาง พวกเขากล่าวว่า “นางได้เสียชีวิตแล้ว” ท่านนบีกล่าวว่า เพราะเหตุใดพวกท่านจึงไม่บอกให้ข้าพเจ้าทราบ” ผู้รายงานฮะดีษกล่าวว่า คล้ายกับว่าพวกเขาเห็นว่าเรื่องราวของนางเป็นเรื่องที่ไม่สำคัญอะไรนัก ท่านนบีจึงบอกพวกเขาว่า “พวกท่านจงบอกข้าพเจ้าเถิดว่าหลุมฝังศพของนางอยู่ทีใด” เมื่อพวกเขาได้บอกแก่ท่าน ท่านจึงได้ละหมาดให้แก่นาง” (บันทึกโดยบุคอรีย์และมุสลิม)[4]
การประยุกต์ใช้หลักตะฟักกุด (ติดตามสอดส่อง) ในการนิเทศการศึกษา
ชูรอ (ประชุมปรึกษาหารือ) หลักการนี้ถือเป็นรากฐานของการบริหารและการปกครองในอิสลาม เป็นหลักการบริหารที่สำคัญที่ปฏิบัติโดยท่านนบี ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม บรรดาเศาะฮาบะฮฺ และชนรุ่นหลัง หลักชูรอเป็นเครื่องมือของผู้บริหารที่จะนำมาซึ่งการมีส่วนร่วมของสมาชิกในองค์กร เป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดความสมานฉันท์ เกิดความรักใคร่เป็นหนึ่งเดียว เกิดความคิดสร้างสรรค์และวิธีการใหม่ๆ และเป็นโอกาสในการติดตามงานที่ได้มอบหมาย อีกทั้งเป็นการกระตุ้นให้คณะทำงานเกิดความกระตือรือร้นในการทำงานอีกด้วย
หลักชูรอในอัลกุรอานและอัลฮะดีษ
قال تعالى : "... إِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا..." (سورة البقرة : 233)
อัลลอฮฺ ตะอาลา ตรัสมีใจความว่า “... แต่ถ้าทั้งสองต้องการหย่านม อันเกิดจากความพอใจ และการปรึกษาหารือกันจากทั้งสองคนแล้ว ก็ไม่มีบาปใดๆ แก่เขาทั้งสอง ...” (ซูเราะฮฺอัลบะก่อเราะฮฺ : 233)
อัลลอฮฺ ตะอาลา ตรัสมีใจความว่า “เนื่องด้วยความเมตตาจากอัลลอฮ์นั่นเอง เจ้า(มุฮัมมัด) จึงได้สุภาพอ่อนโยนแก่พวกเขา และถ้าหากเจ้าเป็นผู้ประพฤติหยาบช้า และมีใจแข็งกระด้างแล้วไซร้ แน่นอนพวกเขาก็ย่อมแยกตัวออกไปจากรอบ ๆ เจ้ากันแล้ว ดังนั้นจงอภัยให้แก่พวกเขาเถิด และจงขออภัยให้แก่พวกเขาด้วย และจงปรึกษาหารือกับพวกเขาในกิจการทั้งหลาย ครั้นเมื่อเจ้าได้ตัดสินใจแล้ว ก็จงมอบหมายแด่อัลลอฮ์เถิด แท้จริงอัลลอฮ์ทรงรักใคร่ผู้มอบหมายทั้งหลาย” (ซูเราะฮฺอาล อิมรอน : 159)
قال تعالى : "وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ"
(سورة الشورى : 38)
อัลลอฮฺ ตะอาลา ตรัสมีใจความว่า “และบรรดาผู้ตอบรับต่อพระเจ้าของพวกเขาและดำรงละหมาด และกิจการของพวกเขามีการปรึกษาหารือระหว่างพวกเขาและเขาบริจาคสิ่งที่เราได้ให้เครื่องปัจจัยยังชีพแก่พวกเขา” (ซุเราะฮฺอัชชูรอ : 38)
عن أبي هُريرة- رضي الله عنه - قال: "مَا رأيتُ أحدًا قطُّ كان أكثرَ مشورةً لأصحابِه من رسول الله- صلَّى الله عليه وسلَّم"؛ (رواه الشافعي).
รายงานจากท่านอบีฮู่รอยเราะฮฺ ร่อฎิยั่ลลอฮู่อันฮู่ กล่าวว่า “ข้าพเจ้าไม่เคยเห็นผู้ใดนำหลักชูรอมาใช้กับบรรดาสาวกของท่านมากไปกว่าท่านร่อซูลุ่ลลอฮฺ ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม เลย” (บันทึกโดยอัชชาฟิอีย์)
การประยุกต์ใช้หลักชูรอ (การประชุมปรึกษาหารือ) ในการนิเทศการศึกษา
ฝ่ายบริหารควรแสดงออกถึงความมุ่งมั่นจริงจังต่อการนิเทศการศึกษา โดยการนำเอาหลักชูรอ (การประชุมปรึกษาหารือ) มาใช้ในทุกฝ่ายของสถานศึกษา เริ่มจากการประชุมในระดับโรงเรียน ผู้บริหารหรือหัวหน้าฝ่ายวิชาการชี้แจงนโยบาย เป้าหมาย ขอความคิดเห็นและขอความร่วมมือจากผู้ที่เกี่ยวข้องทุกฝ่าย เพื่อร่วมกันวางแผน ร่วมกันออกแบบการนิเทศ เกณฑ์การนิเทศ ความถี่ในการนิเทศ เครื่องมือและการใช้เครื่องมือในการนิเทศ หลังจากนั้นให้แต่ละกลุ่มสาระจัดประชุมกลุ่มสาระเพื่อทำความเข้าใจและขอความคิดเห็นจากครูในกลุ่มสาระ หลังจากนั้นให้มีการปรึกษาหารือกันระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ ทั้งก่อนและหลังการนิเทศ เพื่อหาแนวทางและร่วมกันแก้ไขปัญหาหรือพัฒนาการจัดการเรียนการสอน
3. นะศีหะฮ์ (ตักเตือนกันอย่างกัลยาณมิตร)
นิเลาะ แวอุเซ็ง (2559 : 5) ได้ให้ความหมายของ นะศีหะฮ์ ว่าหมายถึง การตักเตือนซึ่งกันและกันโดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้บุคคลปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจากที่ไม่ดีเป็นดี การตักเตือนเป็นส่วนหนึ่งขององค์ประกอบศาสนา อัลญุรญานีย์ ให้ความหมาย นะศีหะฮ์ ว่าหมายถึง การเรียกร้องเชิญชวนไปสู่การปรับปรุงพัฒนา และการยับยั้งไม่ให้สู่ความเสียหาย ( https://www.dorar.net/akhlaq
) ปทานุกรมมุอฺญัม อัลมะอานี อัลญามิอ์ (https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar) ให้
ความหมายของ นะศีหะฮ์ ไว้ว่า หมายถึง การแสดงความคิดเห็นด้วยความบริสุทธิ์ใจเพื่อเรียกร้องเชิญชวนไปสู่ความดี กล่าวได้ว่า นะศีหะฮ์ (การตักเตือนกันอย่างกัลยาณมิตร) หมายถึง การตักเตือนซึ่งกันและกันด้วยความบริสุทธิ์ใจ เพื่อเรียกร้องเชิญชวนไปสู่ความดี การปรับปรุงพัฒนาและยับยั้งเพื่อป้องกันมิให้เกิดความเสียหาย
หลักนะศีหะฮ์ในอัลกุรอานและอัลฮะดีษ
อัลกุรอานได้เล่าคำพูดของท่านนบีนูห์ อะลัยฮิสลาม ไว้ว่า
قال تعالى : "أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّـهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ" (سورة الأعراف : 62)
อัลลอฮฺ ตะอาลา ตรัสมีใจความว่า “โดยที่ฉันจะประกาศแก่พวกท่าน ซึ่งบรรดาสารแห่งพระเจ้าของฉัน และฉันจะชี้แจงและนำให้แก่พวกท่าน และฉันรู้จากอัลลอฮ์ในสิ่งที่พวกท่านไม่รู้” (ซูเราะฮฺอัลอะอฺรอฟ : 62) อบูญะอฺฟัร อธิบายไว้ในหนังสือตัฟซีรฏ็อบบะรีย์ ว่า นี่เป็นคำบอกเล่าจากอัลลอฮฺ ตะอาลา เกี่ยวกับการตักเตือนของท่นนบีนูห์ โดยท่านนบีนูห์ได้กล่าวแก่กลุ่มชนของท่านที่ปฏิเสธการศรัทธาต่ออัลลอฮฺ ตะอาลา และไม่ยอมรับในตัวท่านว่า แท้จริงข้าพเจ้าเป็นศาสนทูตจากผู้ทรงอภิบาลแห่งสากลโลก พระองค์ทรงส่งข้าพเจ้ามายังพวกท่าน ข้าพเจ้าเผยแผ่บรรดาสาส์นของผู้ทรงอภิบาลของข้าพเจ้าแก่พวกท่าน และข้าพเจ้าตักเตือน (นะศีหะฮ์) พวกท่านด้วยความจริงใจเกี่ยวกับการลงโทษของพระองค์ต่อการที่พวกท่านปฏิเสธศรัทธาต่อพระองค์ ไม่ยอมรับต่อข้าพเจ้าและผลักไสคำตักเตือน (นะศีหะฮ์) ของข้าพเจ้า ข้าพเจ้ารู้จากอัลลอฮฺว่าแท้จริงการลงโทษของพระองค์จะไม่ถูกละเลยจากบรรดากลุ่มชนผู้ประพฤติผิด[5]
عَنْ تَمِيمٍ الدَّارِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : "الدِّينُ النَّصِيحَةُ" ، قُلْنَا : لِمَنْ ؟ ، قَالَ : "لِلَّهِ وَلِكِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ" (رواه مسلم) รายงานจากท่านตะมีม อัดดารีย์ แท้จริงท่านนบี ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม กล่าวว่า “ศาสนาคือการตักเตือนกัน” พวกเขาจึงถามว่า เพื่อใคร? ท่านนบี ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม กล่าวว่า “เพื่ออัลลอฮฺ เพื่อคัมภีร์ของพระองค์ เพื่อศาสนทูตของพระองค์ เพื่อบรรดาผู้นำของบรรดามุสลิม และสาธารณะชนชาวมุสลิม” (บันทึกโดยมุสลิม)[6] عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : "حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ سِتٌّ قِيلَ : مَا هُنَّ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ ، قَالَ : إِذَا لَقِيتَهُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ ، وَإِذَا دَعَاكَ فَأَجِبْهُ ، وَإِذَا اسْتَنْصَحَكَ فَانْصَحْ لَهُ ، وَإِذَا عَطَسَ فَحَمِدَ اللَّهَ فَسَمِّتْهُ ، وَإِذَا مَرِضَ فَعُدْهُ وَإِذَا مَاتَ فَاتَّبِعْهُ" (رواه مسلم)
รายงานจากท่านอบุฮุรอยเราะฮฺ แท้จริงท่านร่อซูลุ่ลลอฮฺ ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม กล่าวว่า “สิทธิของมุสลิมเหนือมุสลิมมี 6 ประการ” มีผู้ถามท่านว่า มันคืออะไรหรือ โอ้ท่านศาสนทูตของอัลลอฮฺ เมื่อท่านพบเขา ท่านจงกล่าวสลามแก่เขา เมื่อเขาเชิญท่านไปรับประทานอาหาร ท่านจงตอบคำเชิญของเขา เมื่อเขาขอให้ท่านตักเตือน ท่านจงให้คำตักเตือนเขา เมื่อเขาจามและกล่าวสรรเสริญอัลลอฮฺ ท่านจงอวยพรตอบรับคำสรรเสริญของเขา เมื่อเขาป่วย ท่านจงไปเยี่ยมเขา และเมื่อเขาเสียชีวิต ท่านจงไปส่งศพของเขา” (บันทึกโดยมุสลิม)[7]
4. มุอาว่ะนะฮ์ (การร่วมมือกันในสิ่งที่เป็นความดี)
หลักมุอาว่ะนะฮ์ในอัลกุรอานและอัลฮะดีษ
قال تعالى : "... وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ ..." (سورة المائدة : 5)
อิบน กะษีร อธิบายว่า “อัลลอฮฺ ตะอาลา ทรงบัญชาบ่าวผู้ศรัทธาของพระองค์ ให้ร่วมมือกันในกระทำความดีทั้งหลาย ซึ่งนับได้ว่านับคุณธรรม (บิรร์) และทรงกำชับให้ละทิ้งความชั่ว ซึ่งถือเป็นความยำเกรง (ตักวา) พระองค์ยังได้ทรงห้ามมิให้สนับสนุนในความชั่ว การบาปและสิ่งต้องห้ามทั้งหลาย”[8]
อัลลอฮฺ ตะอาลา ตรัสเล่าคำวิงวอนของท่านนบีมูซาต่อพระองค์ไว้ว่า
อัลลอฮฺ ตะอาลา ตรัสไว้มีใจความว่า “... และทรงโปรดให้คนในครอบครัวของข้าพระองค์ เป็นผู้ช่วยแก่ข้าพระองค์ , ฮารูนพี่ชายของข้าพระองค์ , ได้โปรดให้เขาเพิ่มความแข็งแกร่งแก่ข้าพระองค์ด้วย , และให้เขามีส่วนร่วมในกิจการของข้าพระองค์ด้วยเถิด” ( ซูเราะฮฺตอฮา : 29-32)
ท่านนบีมุฮัมมัด ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม กล่าวว่า
ความว่า รายงานจากท่านสุไลมาน อิบนุ บุรอยดะฮ์ จากบิดาของท่าน แท้จริงท่านร่อซูลุ่ลลอฮฺ ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม กล่าวแก่ชายคนหนึ่งที่มาหาท่านว่า “ท่านจงไปเถิด เพราะแท้จริงผู้ที่ชี้แนะผู้อื่นไปสู่ความดี ย่อมได้รางวัลตอบแทนเหมือนผู้ที่ทำความดีนั้น” (บันทึกโดยอะห์มัด ในหนังสืออัลมุสนัด)
[9] عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : "مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا ، نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ، وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ ، يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا ، سَتَرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ، وَاللَّهُ فِي عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِي عَوْنِ أَخِيهِ ، وَمَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَلْتَمِسُ فِيهِ عِلْمًا ، سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ بِهِ طَرِيقًا إِلَى الْجَنَّةِ ... " (رواه مسلم)
รายงานจากท่านอบีฮุรอยเราะฮฺ กล่าวว่า ท่านร่อซูลุ่ลลอฮฺ ศ๊อลลั่ลลอฮู่อะลัยฮี่ว่ะซั่ลลัม กล่าวว่า “ผู้ใดขจัดหนึ่งความทุกข์โศกจากบรรดาทุกข์โศกในดุนยาออกจาผู้ศรัทธาคนใด อัลลอฮฺย่อมทรงขจัดหนึ่งความทุกข์โศกจากบรรดาความทุกข์โศกออกไปจากเขาในวันกิยามะฮ์ และผู้ใดสร้างความสะดวกง่ายดายให้แก่ผู้ที่ยากลำบากคนหนึ่ง อัลลอฮฺจะทรงประทานความสะดวกง่ายดายแก่เขาในดุนยาและอาคิเราะฮฺ ผู้ใดปกปิดความบกพร่องของมุสลิม อัลลอฮฺย่อมทรงปกปิดความบกพร่องให้แก่เขาในดุนยาและอาคิเราะฮฺ อัลลอฮฺทรงอยู่ในการประทานความช่วยเหลือแก่บ่าวคนหนึ่ง ตราบใดที่บ่าวคนหนึ่งได้ให้ความช่วยเหลือแก่พี่น้องของเขา ผู้ใดออกเดินทางเพื่อแสวงหาความรู้หนึ่ง อัลลอฮฺย่อมทรงประทานทานความง่ายดายแก่เขาในเส้นทางสู่สวนสวรรค์ ...”
(บันทึกโดยมุสลิม)[10]
การประยุกต์ใช้หลักมุอาว่ะนะฮ์ (การร่วมมือกันในสิ่งที่เป็นความดี) ในการนิเทศการศึกษา
1) หลักตะฟักกุด (ติดตามสอดส่อง)
2) หลักชูรอ (ประชุมปรึกษาหารือ)
3) หลักนะศีหะฮ์ (ตักเตือนกันอย่างกัลยาณมิตร)
4. หลักมุอาว่ะนะฮ์ (การร่วมมือกันในสิ่งที่เป็นความดี)
โดยให้นำมาใช้ในทุกกระบวนการของการนิเทศการศึกษา โดยผู้บริหารสถานศึกษาและผู้รับผิดชอบทุกฝ่ายจะต้องผลักดันและส่งเสริมให้ทั้ง 4 ประการนี้บังเกิดผลเป็นรูปธรรม ด้วยการพยายามอย่างจริงจนกระทั่งได้กลายเป็นวัฒนธรรมของสถานศึกษา
[1] https://www.hadithportal.com/ [2] ผู้รายงานฮะดีษจากท่านอนัส [3] https://www.hadithportal.com/[4] https://www.alukah.net/sharia/0/56382/ [5] http://quran.ksu.edu.sa/tafseer/tabary/sura7-aya62.html [6] https://www.hadithportal.com/ [7] https://www.hadithportal.com/ [8] https://quran.ksu.edu.sa/tafseer/katheer/sura5-aya2.html [9] https://www.hadithportal.com/ [10] https://www.hadithportal.com/
บรรณานุกรม ภาวิดา ธาราศรีสุทธิ. (2556). การบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัยรามคำแหง. นูรีนา บือราเฮง. (2552). ความสัมพันธ์ระหว่างการนิเทศภายในโรงเรียนกับพฤติกรรมการสอน ของครูอิสลามศึกษาในโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานราธิวาส. วิทยานิพนธ์ปริญญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาอิสลามศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์. นิเลาะ แวอุเซ็ง. (2559). การจัดการการศึกษาในอิสลาม แนวคิดสู่การปฏิบัติ. ปัตตานี : วิทยาลัยอิสลามศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี. วรรณพร สุขอนันต์. (2550). รูปแบบการนิเทศภายในสำหรับสถานศึกษาขนาดเล็ก. ดุษฎีนิพนธ์ปริญญา ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต, สาขาการบริหารการศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิยาลัยศิลปากร. สาย นพเทาว์. (2554). ศึกษาปัญหาและข้อเสนอแนะการนิเทศภายในตามความคิดเห็นของครูและ ผู้บริหารโรงเรียน สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาฉะเชิงเทราเขต 2. วิทยานิพนธ์ปริญญา
ครุศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฏราชนครินทร์. โสภณ ทองจิตร. (2554). การปฏิบัติงานตามกระบวนการนิเทศการศึกษาภายในของผู้นิเทศ การศึกษาในโรงเรียนเครือข่ายบางกุ้ง จังหวัดสุราษฎร์ธานี. ภาคนิพนธ์ปริญญาคุรุศาสตร์มหาบัณฑิต. สาขาการบริหารการศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี. เว็ปไซต์ https://www.almaany.com/ https://www.alukah.net/ https://www.dorar.net/ https://www.hadithportal.com/ https://quran.ksu.edu.sa/
